برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری ایرانی قسمت 380

انداختن توی هچل-دچار دردسر و ناراحتی کردن

چَپَری بی-درنگ-به سرعت

اتیکت-برچسب-آداب و رسوم-قاعده

 

از جا در رفتن(کنترل خود را ناگهان از دست دادن، ناگهان خشمگین شدن)

از کسی خوردن(توانایی مقابله با کسی را نداشتن)

حسرت به دلی-آرزومندی شدید
تن در دادن-به کاری حاضر شدن-انجام کاری را پذیرفتن

تَق-صدای برخورد دو چیز به یکدیگر

بستن زخم-بسته شدن سر زخم-التیام یافتن زخم-مرهم نهادن و پیچیدن زخم با وسایل زخم بندی

پس نشستن-عقب نشینی کردن

پیش بها-بیعانه

ته جرعه-باقی مانده از نوشیدنی

آب تاختن-پیشاب کردن
دمه گیر-خفه کننده-نفس گیر

 
خوش خوراک-نگا. خوش خور

آتش زیر پا داشتن(بی‌قرار بودن)

 

پچ پچ کردن-نجوا کردن-زیر گوشی حرف زدن

 

در هم لولیدن-توی هم رفتن

پینه کردن- پینه بستن

 

دستک-دفتر حساب

دل کسی خون بودن-سخت رنجیده بودن-بسیار اندوهناک بودن

از کمر افتادن(از خستگی زیاد از کار افتادن، ناتوان شدن در امر جنسی)
زاغ سیاه کسی را چوب زدن-پنهانی مراقب کسی بودن
دیوان کردن-انتقام گرفتن-قصاص گرفتن
 

پالان آفتاب گذاشتن-کسی را معاف کردن-مرخص کردن

چِل-خل و دیوانه

پیش و پس کار را نگاه کردن-جوانب کار را سنجیدن

 

از چیزی زدن(از مقدار چیزی کسر کردن)

دستمال به دست-چاپلوس-متملق

 
پا گرفتن-رشد کردن-استوار شدن-سر و سامان یافتن-رونق گرفتن
چاسان فاسان-آرایش-بزک

امروزه روز(این روزها، در این دوره و زمانه)

خرپا-چوب بندی زیر سقف یا پل
ریختن پشم و پیله ی کسی-از میان رفتن قدرت کسی-ضعیف شدن کسی

تندی-بلافاصله-به سرعت-مانند : تندی رفت
پُر پشت-انبوه-بسیار روییده

بازار کوفه- بازار شام

دهن-واحد آواز خواندن

چماق-چوبدست-گرز

آب و رنگ(طراوت و شادابی)

جَر-پیچ و خم راه

بی زحمت-لطفا-خواهش می کنم

تکیه کلام-آن چه که در موضوع اثری ندارد ولی پی در پی تکرار کنند

 

خر کسی را نعل کردن-رشوه دادن-سبیل کسی را چرب کردن-راضی کردن
دست آخر-سرانجام-آخر سر-آخر کاری

آستین بالا زدن-آماده شدن-به کاری برخاستن-پا پیش گذاشتن
آواز کوچه‌باغی-آوازی که جاهل‌ها می‌ خوانند و یکی از گوشه‌های دستگاه شور است
این دست و آن دست کردن(وقت تلف کردن، وقت کشتن، به عقب انداختن)

 

از دهان در رفتن(پریدن حرفی از دهان، بدون پیش‌بینی سخن راندن)

خون کسی در نیامدن-بی نهایت خشمگین بودن

اصحاب منقل-اهل گفت‌وگو و سخن

آتش به جان ( گور) گرفته(ذلیل‌شده، ورپریده)

چراغ موشی-هر چراغی که به کمک حلبی یا چیزی مانند شیشه ی مربا به عنوان مخزن نفت و یک فتیله درست شود

پنجول-پنجه ی گربه و مانند آن

رم دادن-رماندن-فراری دادن

پادو-شاگرد دکان-کسی که کارهای سرپایی را انجام می دهد

رفتگر-سپور-آشغالی

داو-نوبت بازی

جیر جیرک-آدم پر سر و صدا-اهل داد و فریاد

آب از لب و لوچه‌ی کسی سرازیر شدن-تمایل شدید داشتن-به طمع افتادن

ژتون-پولک فلزی یا پلاستیکی که به جای پول به کار می رود

بد شگون-شوم-بد اختر-بد یمن

دورادور-اطراف-پیرامون-گرداگرد

 

 

دیگ و بادیه را گرو گذاشتن-بسیار تهی دست و بی چاره شدن

حق نشناس-نا سپاس

داغ باطل زدن-از کار انداختن-از رونق و رواج انداختن

داو-نوبت بازی
چاک و چیل-لب و لوچه-پک و پوز
خرچه-در مقام توهین به بچه می گویند

دست کسی افتادن-گیر کسی افتادن

خُرخُر-آواز نفس شخص خوابیده

حساب کتاب-رسیدن به محاسبات-نظم و قانون

خوش آب و رنگ-سرخ و سفید چهره-زیبا و ملیح

ابرو آمدن-عشوه ریختن-غمزه کردن

خیط کردن-نگا. خیت کردن

چادر دَران کردن-از رفتن زن مهمان جلوگیری کردن

ذلیل‌شده

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن(کار را به نااهل سپردن)
باور کسی شدن-گرفتار توهم شدن-تحسین و تمجید دیگران را حقیقت دانستن

 

پاچه ورمالیده-بی شرم و پر رو-حقه باز

 

دو به دو-دو تا دو تا

 
چار میخ کشیدن-سخت اذیت و آزار کردن
بیرونی-مقابل درونی-جایی از خانه که مردان و خدمتگزاران مرد می نشینند

از خرس مویی کندن-از مردم خسیس چیزی درآوردن-هرچند ناچیز باشد

خرده حساب-طلب مختصر-دشمنی قبلی

دهان کسی چاییدن-آرزوی محال داشتن-از عهده ی چیزی بر نیامدن

تخم شر-مردم آزار- شرور

دو زاری کسی افتادن-به اشارات و کنایات پی بردن

پس پس رفتن-رو به عقب گام برداشتن

روی دست کسی گذاشتن-به کسی تحمیل کردن

در چاه افتادن-فریب خوردن

از رو بردن(خجالت دادن، مقاومت حریف را در هم شکستن)

 

چراغ موشی-هر چراغی که به کمک حلبی یا چیزی مانند شیشه ی مربا به عنوان مخزن نفت و یک فتیله درست شود

 

تو پوست کسی افتادن-کسی را وسوسه کردن

خشتک-وسط درز دو پا در شلوار

ابوقراضه(ابوطیاره)

جیک-صدا-آواز
باج به شغال دادن-به شخصی پست رشوه دادن
اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن(اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن)
دلبخواهی-دلبخواه

تِر زدن-خراب کردن کار

خوشمزگی-شوخی کردن-بذله گفتن

خشتک پاره کردن-قیامت به پا کردن-داد و بی داد کردن-رسوا کردن-شدت عمل نشان دادن

چس نفس-پر حرف-کسی که حرف های بی سر و ته و ملال آور می زند

چاره ساز-خداوند

پر و پاچه ی کسی را گرفتن-بر کسی خشم گرفتن-به کسی دشنام دادن

خرجی-پول لازم برای گذران روز

 

دست داشتن در کاری-پنهانی شرکت داشتن در کاری

دیر به دیر-هر از گاهی-هر از چندی-دیر دیر

بازاری-دارای شغلی در بازار-مبتذل

زیر جامه-زیر شلواری

زن طلاق-مردی که به اندک بهانه ای زنش را طلاق می دهد

دل و دماغ-دل و حوصله

تِر تِر-آواز بیرون آمدن فضولاتِ بیمار اسهالی

رودربایستی داشتن-ملاحظه کردن-پروا داشتن

 

حسابی-معقول-مورد اعتنا-کاملن

تندی-بلافاصله-به سرعت-مانند : تندی رفت

خر شدن-عقل خود را باختن-فریب خوردن

خود را به شغال مردگی زدن-خود را مظلوم وانمود کردن
زالو انداختن-کرم زالو به تن بیمار انداختن تا خون فاسد را بمکد

 

دلسرد-ناامید-مایوس

آجیل دادن(رشوه دادن، حق و حساب دادن)

چانه شل-دهن لغ-کسی که حرف در دهانش بند نمی شود

به خود پیچیدن-ناخوش شدن-عتاب کردن

چراغان کردن-جشن گرفتن
زپرتی-چیز یا شخص ناتوان-زوار در رفته-بی زور

تقاص گرفتن-انتقام گرفتن
چانه لغی-راز داری نکردن

 
بنا کردن-شروع کردن

خون راه انداختن-نگا. خون به پا کردن

ابرو تنگ کردن-ناز و غمزه نمودن-افاده و بی‌اعتنایی کردن

 

چله خانه-محل ریاضت کشیدن

حالی کردن-فهماندن

از چنگ دزد در آمدن و به دام رمال افتادن(از باران به ناودان پناه آوردن)

پاردم ساییده-کهنه کار-ناقلا

خودنویس-قلمی که جوهرش را با خود دارد
جان به سر شدن-بی قرار شدن-سخت نگران شدن
زوراب زدن-برای استفراغ زور زدن ولی چیزی بالا نیاوردن

پشت اندر پشت-نسل اندر نسل
پَلِه-پول

رد کردن-برگردانیدن-پس دادن-رفوزه کردن-از سر باز کردن-پنهانی دادن-پنهانی عبور دادن

اگر و مگر کردن(شرط و بهانه آوردن)

آسمان را به زمین آوردن (دوختن)(کار شگفت‌انگیز کردن)

دور تا دور-گرداگرد-اطراف

پیشس گیری کردن-جلوگیری کردن-دفع

از این حرف‌ها-مطالبی از آن‌گونه که پیش از این گفته شد

خانه آباد-عبارتی برای تحسین است

داریه نم کن-کسی که پوست داریه را نم می زند تا نیکو بنوازد-چاپلوس

در کشتی نشستن و با ناخدا جنگیدن-ناسپاسی کردن

رج کردن-رج بستن

دَمکنی-پارچه ای کلفت که برای جلوگیری از بیرون رفت بخار و دم کشیدن برنج یا چای بر روی دیگ یا قوری می گذارند

آش پختن برای کسی(کسی را برای آزار کسی برانگیختن، برای کسی توطئه‌ای ترتیب دادن)

تنه خوردن-وارد شدن فشار تنه ی کسی به تن کس دیگر

تکیه کلام-آن چه که در موضوع اثری ندارد ولی پی در پی تکرار کنند

تحت الشعاع قرار دادن-زیر نفوذ و تاثیر قرار دادن

دود چراغ-کشیدن شیره

تو زدن-حرف خود را پس گرفتن-از تصمیمی منصرف شدن
بد آمدن-برخوردن به کسی-ناراحت شدن

رد پا-جای پا-اثر

آهنگ ریپ‌دار-آهنگی که یک ضرب آن کم باشد

رو افتادن-علنی شدن-آشکار شدن

بالاخانه را اجاره دادن-تهی مغز بودن-افکار ابلهانه داشتن

بساز-آدم سازگار-صبور

آشغالی(سپور)
حکیم باشی را دراز کردن-مجازات کردن بی گناه

 
خم به ابرو نیاوردن-رنجی را تحمل کردن
این به آن در-چیزی که عوض دارد گله ندارد-در مقام انجام عمل متقابل می‌گویند
پل کسی آن سر آب بودن-کار کسی بسیار خراب بودن

 

دُم توی تاقچه گذاشتن-خود را گرفتن-لوس و ننر شدن

اسب چوبین(تابوت)

افتاده-فروتن-متواضع

ذات نداشتن-ذات کسی خراب بودن
دلمه-لخته-منعقد-سفت شده

تسبیح انداختن-یک یک دانه های تسبیح را از زیر انگشتان گذرانیدن

بر و بچه ها-زن و بچه-جماعت دوستان

ریش گذاشتن-نتراشیدن ریش-ریش بلند کردن
چس گره زدن-نهایت خست به خرج دادن

حرف انداختن-در سخن کسی دویدن

بهم رسیدن-به وصال هم رسیدن

چل و یک منبر روشن کردن-چهل و یک شمع نذری در چهل و یک مجلس روضه خوانی

تقه زدن-کوبیدن چیزی با ضربات پیاپی چکش و مانند آن

 

از بام خواندن و از در راندن-خواستن و به بی‌میلی تظاهر کردن

تسمه از گرده ی کسی کشیدن-کسی را به سود خود بی رحمانه به کار واداشتن

آت و آشغال-وسایل کهنه و بی‌مصرف
بلد-راهنما-کسی که راه را می شناسد

 

چاله چوله-جای پر از گودال-زمین ناهموار

به هزار زحمت-با رنج بسیار-با سختی فراوان

خوش ظاهر-دارای ظاهر آراسته-کنایه از بدجنس

التفاتی-داده شده-مرحمتی-اعطا شده

جانمی-کلمه ای که در مقام خوش آمد و تقدیر از کسی می گویند

 

د ِ-زود باش!
 

دست بده داشتن-بخشنده بودن

دستی-به عمد-از روی تعمد

زدن به قدش-دست دادن به شیوه جاهلی که با صدا همراه است و هنگام رسیدن به توافق در انجام کاری گویند

روزه ی گنجشک-روزه ی کله گنجشکی

زدن بر سر کسی-به کسی ستم روا داشتن-کسی را تحقیر کردن
الحق و الانصاف-انصافن-حقن

تفنگ سر پر-تفنگی که باروت و گلوله را از سر لوله به درون تفنگ می گذاشتند و با سمبه آن ها می فشردند

دبه-دسته هایی از اراذل در قدیم که با یکدیگر شوخی های زشت می کردند

 

در ثانی-ثانیا-دوم

چس خوری-خست-بخل

دوا درمان-مداوا-معالجه

تخم چشم-مردمک چشم

بی شوخی-جدا-بدون شوخی
باد زدن-با ایجاد جریان هوا خنکی یا اشتعال پدید آوردن

الف الف کردن-قاچ‌قاچ کردن

برفک-دانه های سفیدی که در دهان نوزادان پدید می آید-بخار یخ بسته-نقطه های سفید روی تصویر

دنبال کسی گذاشتن-در پی کسی دویدن-کسی را تعقیب کردن

دستک دمبک درآوردن-پاپوش دوختن-اشکال تراشی کردن

خوش دست و پنجه-نگا. خوش دست

بازاریاب-کسی که کارش پیداکردن مشتری برای کالای خاصی است

تیک تیک-صدای جنبش عقربه ی ساعت

 

صدایی برای نهیب زدن و راندن سگ

زیگزاک رفتن-به چپ و راست پیچیدن-مستقیم نرفتن

دمخور-مصاحب-معاشر-همنشین
رکاب دادن-راهی جایی شدن

زحمت را کم کردن-رفع مزاحمت کردن

حرف کسی در رو داشتن-دارای نفوذ بودن

به روز سگ افتادن-بدبخت و بیچاره شدن-به فلاکت افتادن
خانه خمیر-نگا. خانه خراب

چند منه ؟-به شوخی به کسی که دیر می آید و زود می رود می گویند: آمدی بگی چند منه ؟

دَم ِ قیچی-بریده ها و ریزه های پارچه

تته پته-لکنت زبان

 
در دار-دارای سرپوش

خواب از سر کسی پریدن-نگا. پریدن خواب از سر کسی

پشت نویسی-نوشتن در پشت سند یا حواله برای انتقال آن به دیگری

آدم دو قازی-شخص بی‌سروپای بی‌ارزش

 

جا گذاشتن-چیزی را در جایی فراموش کردن-چیزی را سر جای خود قرار دادن

از تو چه پنهان(راستش را بخواهی)

 

 

 

پا پیچ-شکایت-سخن چینی-مزاحم

از شیر گرفتن-به دوره‌ی نوزادی پایان دادن

به دق آوردن کسی-تا سر حد بیماری روحی یا مرگ کسی را رنج دادن

 

رد گم کردن-اثر چیزی یا کاری را از میان بردن-گمراه ساختن-نظر کسی را از چیزی منحرف کردن

دانش سرای مقدماتی-آموزشگاه تربیت دبیر
 

دست به ریش کشیدن-با التماس خواهش کردن
خانه خمیر-نگا. خانه خراب

زبان درازی کردن-با گستاخی و بی ادبی خارج از حد خود سخن گفتن
دَم ریز-پشت سر هم-پیاپی-متوالی
آب و تاب-تکلف-لفت و لعاب-تفصیل

داشتن-مشغول بودن

بی چیز-تهی دست-فقیر

پشتک چار کش-نوعی بازی که کسی خم شده و کسی از پشت بر کمر او می جهد-جفتک چارکش

جای سوزن انداختن نبودن-پر بودن-بسیار شلوغ بودن

پا پی شدن-تعقیب کردن-در صدد تحقیق بر آمدن

خواهر و مادر گفتن-دشنام خواهر و مادر به کسی دادن

دُم کلفت-پول دار-مقتدر

انگشت رساندن-دست‌درازی کردن-دست زدن

آب در چشم نداشتن-شرم و حیا نداشتن
پای کسی لب گور بودن-به آخر عمر رسیدن-بسیار پیر شدن
خرده حساب-طلب مختصر-دشمنی قبلی

آمده-شوخی و لطیفه

رودرواسی-رودربایستی

 

جهل کردن-در انکار چیزی پافشاری کردن

چلو کباب-غذایی مرکب از چلو و کباب

 

داش-لوطی-مشدی

چشم و همچشمی-رقابت

تِلِک و تُلُک-کار مختصر و محقری داشتن

پُخی بودن-کاره ای بودن-مهم بودن

پشم بودن-بی ارزش بودن-بی معنی بودن

خواب نامه-کتابی که در آن تعبیر خواب ها نوشته شده است

جغ جغ-صدای به هم خوردن چند چیز-صدای همهمه

جیم الف جا-آدم ریزه میزه
خس و خاش-آشغال-خس و خاشاک

رنگ و وارنگ-رنگارنگ-به رنگ های گوناگون-از همه نوع

پر پری نشان دادن-کسی را فریب دادن و از راه به در بردن

 

روغن مالی-روغن زدن به دستگاه

خلا-مستراح

چندش-لرزش ناگهانی بدن-حالت نامطبوع

آسمان به زمین آمدن(رویدادی مهم و عجیب پیش آمدن)

استغفرالله(خدا نکند، خدای نکرده، هرگز)

خنجر زدن از پشت-به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای درآوردن

چشم و چار-چشم-دید-بینایی

با پا پس زدن و با دست پیش کشیدن- از بام خواندن و از در راندن

تریش-پارچه یا پوست بلند و باریک

چای کاری-کشت و زرع چای

از بای بسم الله تا تای تَمَت(از اول تا آخر، از سیر تا پیاز)

پا سوز-عاشق شیفته

از آب درآوردن-عمل آوردن-انجام دادن

دخالت کردن-در آمدن در کاری

دو لا پهنا-پارچه ای که عرض آن دو برابر عرض پارچه های معمولی است
باجی-خواهر-زن ناشناس

از کوره در رفتن(به خشم آمدن، آتشی شدن، از جا در رفتن)

بروز دادن-فاش کردن-آشکار ساختن-لو دادن

ریشو-دارای ریش بلند
دست کسی را کوتاه کردن-کسی را از چیزی یا کاری کنار گذاشتن
باب شدن-معمول و رایج شدن

خیارک-ورم و آماسی که در کش ران و بغل پیدا شود

دالی دالی کردن-خود را مرتب پنهان کردن و سپس نشان دادن
دست گرفتن کسی-مسخره کردن-به ریشخند گرفتن
چار سر-حرف مفت-متلک

به همین نزدیکی-به همین زودی-بزودی

چموش-سرکش-یکدنده
ابرو انداختن(ابرو آمدن)

پشت اندر پشت-نسل اندر نسل
رگ خواب کسی را به دست آوردن-نقطه ضعف کسی را پیدا کردن-کسی را تابع خود کردن

 

چندر غاز-پول بسیار کم

پیاده رو-دو سوی خیابان یا کوچه که محل گذر پیادگان است

پنبه توی گوش کردن-غفلت داشتن-هوشیار نبودن

بز خر-کسی که به قصد ارزان خریدن چیزی توی سر جنس می زند

اردک رفتن، غاز آمدن-دست از پا درازتر برگشتن

چرسی-آدم معتاد-افیونی

خواهی نخواهی-نگا. خواه و ناخواه

دروازه بان-محافظ دروازه در فوتبال-گلز

زیاده روی-افراط-اسراف

برآمده-بزرگ شده-ورم کرده

خاله گردن دراز-شتر-آدم فضول که در هر کاری سرک می کشد
خُل-نیمه دیوانه-سفیه
خود را از تک و تا نیانداختن-به روی خود نیاوردن-به اشتباه اعتراف نکردن

تیغ زدن-باج گرفتن-پول گرفتن و پس ندادن-جیب کسی را خالی کردن

دلچسب-دلپذیر-مقبول

به تنگ آمدن-به ستوه آمدن-خسته شدن
چرخ ریسی-پنبه رشتن با چرخ ریسندگی

چوچوله باز-زنباره-دوست دار زنان بدکاره

حاشا و کلا-هرگز-ابدن-به هیچ وجه
 

روغن کاری-روغن زدن به هر نوع دستگاه

تَفت دادن-کمی سرخ و برشته کردن-بی روغن حرارت دادن

ابریشم(زن نوازنده، مطرب)
آلبالو گیلاس چیدن(نگاه کردن و ندیدن)
به بخت خود پشت پا زدن-فرصت مناسبی را از دست دادن-از خوشبختی مسلمی چشم پوشیدن
چرچری کردن-خوردن و عیش کردن

جاصابونی-ظرفی که صابون را در آن می گذارند

از جلوی کسی در آمدن-در برابر کسی مقاومت کردن
بازی در آوردن-بهانه آوردن-دبه در آوردن
آه نداشتن که با ناله سودا کردن(آه در بساط نداشتن)

خون کسی را کثیف کردن-کسی را بسیار عصبانی کردن

باز نشسته ک-سی که بدلیل پیری و یا علل دیگر از کار کردن دست کشیده است و حقوقی دریافت می کند

جوش آمدن-به خشم آمدن-کج خلقی سخت کردن

دستک دمبک-بهانه-دستاویز-پاپوش

 

اخ و پیف کردن(اظهار ناراحتی کردن از بوی بد، منظره‌ی بد یا غذای بد)
دوشیدن-به ناحق و فریب از کسی پولی گرفتن
راه آهن-دو خط آهن موازی که قطار بر آن حرکت می کند

اهل نشست-تارک دنیا-گوشه‌نشین
پُر کار-فعال-با پشتکار
 

چروکیده-چین دار شده-ناصاف