مجموعه کاملی از کلمات و اصطلاحات خودمانی، عامیانه ایرانی قسمت 15

جوجه فکلی-تازه کار و نا آزموده

از هفت خوان رستم گذشتن(موانع و مشکلات متعددی را پشت سر گذاشتن)

دَنگال-جادار-بسیار فراخ

برفک-دانه های سفیدی که در دهان نوزادان پدید می آید-بخار یخ بسته-نقطه های سفید روی تصویر
تو کله ی کسی کردن-چیزی را به سختی به کسی آموختن

جگر گوشه-فرزند

زُل زدن-خیره نگاه کردن

 

چشمداشت-توقع-انتظار
دق کردن-از غصه مردن
آن روی کسی بالا آمدن(خشمگین شدن)
زیر زمین-اتاق یا بخشی از ساختمان که در پایین تر از سطح زمین قرار دارد

پاشیر-گودال پای شیر آب

انداختن پشت گوش(سهل‌انگاری کردن، دیر انجام دادن، کوتاهی کردن)

آلنگ دولنگ-چیزهای بی‌هوده‌ای که به‌عنوان زینت به چیزی می‌آویزند

دست به ریش گرفتن-ضمانت و تعهد دادن

آتش‌پاره-شوخ و شنگ-فرز و چالاک-کرم شبتاب

بیخود-بی مصرف-بدرد نخور
به هم خوردن حال-استفراغ کردن-بالا آوردن

پیه سوز- پی سوز

از پشت کوه آمدن(بی‌خبر از آداب و رسوم بودن، دهاتی بودن)

خوش لعاب-زود جوش-خوش مشرب

اوراق(قراضه، اسقاط، ازکارافتاده)

الف الف کردن-قاچ‌قاچ کردن

زور آوردن-زیر فشار گذاشتن-در تنگنا قرار دادن

پشه زدن-نیش زدن پشه
برخورد کردن-تصادف کردن-دیدارکردن
خوش نقش و نگار-نگا. خوش نقش
جلا دادن-مفید بودن-شفا دادن-صیقل دادن

پاشویه-دیواره ی حوض-آبروی کنار حوض

بیا و برو-دم و دستگاه-قدرت و حشمت
پادو-شاگرد دکان-کسی که کارهای سرپایی را انجام می دهد
پاتختی-چارپایه ی کوچک کنار تختخواب-روز بعد از عروسی
باور کسی شدن-گرفتار توهم شدن-تحسین و تمجید دیگران را حقیقت دانستن
دوز و کلک-توطئه-مقدمات طرح کاری نامشروع

دار زدن-اعدام گناهکار با آویختن از چوبه ی دار

این هلو این هم گلو-مثل آب خوردن-انجام این کار بسیار آسان است
چُس افاده-افاده ی بی جا

آلبالو گیلاس چیدن(نگاه کردن و ندیدن)

خنجر زدن از پشت-به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای درآوردن

بی سایه سر شدن-بی صاحب ماندن-بیوه شدن

 

به لج انداختن-به لجاجت انداختن
حکیم باشی-پژشک تجربی و مدرسه نرفته

زدن به چاک-در رفتن-جیم شدن

حاج خانم-عنوان احترام آمیز برای زنان مسلمان سالمند

زیر انداز-پارچه ای که زیر پای کسی یا زیر چیزی گسترانند
خودنویس-قلمی که جوهرش را با خود دارد

اما توی کار آوردن(شک و تردید درست کردن، اشکال‌تراشی کردن)

چِرت-حرف بی معنی و نامربوط

خر تب کرده-به تمسخر به کسی می گویند که در هوای گرم لباس بسیار کلفت بپوشد
باد رها کردن-رها کردن باد شکم-تیز در کردن
رفتن توی نخ چیزی یا کسی-چیزی یا کسی را زیر نظر داشتن و پاییدن
بد نما-بد منظر-بد نمود-زشت
چشم و چار-چشم-دید-بینایی
این به آن در(چیزی که عوض دارد گله ندارد، در مقام انجام عمل متقابل می‌گویند)

 
 

چرند گفتن-نگا. چرند بافتن

خرخره ی کسی را جویدن-به شدت از دست کسی عصبانی شدن

آرتیست‌بازی(انجام کارهای غیرعادی)

خوشگلک-با خوشگلی اندک

جِز-صدای تماس آب با آتش-صدای تف دادن چیزی در روغن

چینی بند زنی-عمل چینی بند زدن
 

 
رشته ی سر در گم-وضع بغرنج-کار دشوار

خیز-ورم-آماس
جیب کسی را خالی کردن-پول های کسی را ربودن
به ته دیگ خوردن کفگیر-بی چیز شدن-تمام شدن سرمایه

خوش باور-آن که هر گفته ای را راست می پندارد

روکش-پوشش یا ورقه ای که روی چیزی می کشند

آبِ بسته-شیشه-بلور-یخ-برف

 

اجابت کردن معده-قضای حاجت

ریق زدن-ریغ زدن

بازیگوشی کردن-بازی دوست بودن-سبکی کردن-شوخ بودن

تاخت زدن-عوض کردن چیزی با چیزی

اسم شپش کسی منیژه خانم بودن(خودبزرگ‌بینی احمقانه داشتن)

 

زدن خود به آن راه-خود را به نادانی

دسته جمعی-باهم-گروهی

چشم چپ به کسی انداختن-دشمنی کردن با کسی

 

 

برفک-دانه های سفیدی که در دهان نوزادان پدید می آید-بخار یخ بسته-نقطه های سفید روی تصویر

این در و آن در زدن(برای انجام کاری کوشش بسیار کردن)

چاشنی-آن چه که برای به تر کردن مزه ی غذا در آن می ریزند-آن چه که برای منفجر شدن در چیزی کار می گذارند

دربست-یک جا-به طور کامل-به طور کلی

پول پول شدن-شکسته شدن ظرف چینی به تکه های کوچک

اله و بله کردن(لاف زدن، چنین و چنان گفتن)

از خاک برداشتن-کسی را نواختن و به جایی رساندن

به خشت افتادن-متولد شدن-به دنیا آمدن

خر کسی از پل گذشتن-گره کار باز شدن-از گرفتاری خلاص شدن
دستمال به دست بودن-چاپلوس بودن-متملق بودن

آجیل مشکل‌گشا(آجیلی که برای گشایش کار می‌خرند و بین مردم متدین پخش می‌کنند)

دست گرفتن برای کسی-خطای کسی را مرتب به رخ او کشیدن

بی وقت-نابهنگام-بی موقع

پنج تن-محمد-علی-فاطمه-حسن و حسین
حکیم جواب کرده-یتیم

دراز کش-افتاده-خوابیده

حوصله داشتن-حال مساعد داشتن-تحمل داشتن

زه کشیدن-سخت شدن زخم-کشیدن عضله ها

پُخی شدن-کاره ای شدن-مهم شدن
دم موشی-هر چیز باریک و دراز

حساب کهنه-نگا. حساب سوخته

دست به چماق-چماق در دست-آماده ی چماق زدن

اجل‌برگشته(کسی که مرگ به‌سراغش آمده)

چای صافی-نگا. چای صاف کن

دست و رو نشسته-ناکس-ناچیز

چاق بودن دماغ کسی-سالم و سرحال بودن

از خشت افتادن(بدنیا آمدن)
افسرده‌بیان-بی‌هوده و بی‌مزه‌گو

آب نخوردن چشم(امید نداشتن)

اردک رفتن، غاز آمدن-دست از پا درازتر برگشتن

اسم شب(کلمه‌ی رمز برای عبور به هنگام شب)

ریختن پشم و پیله ی کسی-از میان رفتن قدرت کسی-ضعیف شدن کسی

بنجل-جنس بدرد نخور-آدم بیکاره و بی مصرف

جامغولک-حقه-حیله

افسار کسی را شل کردن-به کسی آزادی کمی دادن

از آب درآوردن(عمل آوردن، انجام دادن)
چادر درانی-جلوگیری از رفتن زن مهمان

اِرا-هنگامی که کسی نمی‌تواند و یا نمی‌خواهد به چرایی پاسخ دهد آن را به طنز می‌گوید

اشتباه لپی(اشتباه لفظی)

جیغ و ویغ-داد و فریاد

تق و پوق-سر و صدا-بگیر و ببند

ارباب حجت(اهل منطق)

زود رنجی-نازک دلی-حساسیت

 
دَم ریز-پشت سر هم-پیاپی-متوالی

خود را به ناخوشی زدن-تمارض کردن

 

چپو شدن-غارت شدن

جا دار-وسیع-فراخ

چرچری کردن-خوردن و عیش کردن

پاپی شدن کسی-به کسی ایراد گرفتن-کسی را اذیت کردن

به سر دویدن- با سر رفتن

پشت پا-فنی از کشتی برای انداختن حریف

اَنف کسی معیوب بودن-ابله بودن-خل بودن

تفنگ دار-جنگنده ی مسلح به تفنگ

بنا بودن-قرار بودن

 

راست رفتن-مستقیم رفتن-بدون دردسر رفتن

دسته چاقو نشستن-نشستن روی دو پا و بغل کردن دو رانو-چمباتمه نشستن
دشت کسی را کور کردن-اولین فروش کاسب را نسیه خریدن

کار شگفت‌انگیز کردن

رک گویی-صاف و پوست کنده حرف زدن

انگشت به دندان گزیدن-متحیر شدن-حسرت خوردن
چیزی بار کسی نبودن-علم و آگاهی نداشتن-شعور نداشتن

توله سگ-در حالت تحقیر: بچه
باش !-نگاه کن-ببین
زحمت کشیدن-کار کردن

 

آب سیر-جانور خوش‌رفتار

آب از دریا بخشیدن(از کیسه‌ی خلیفه بخشیدن)

 

رفیق باز-دوست باز-کسی که به دوستان محبت بسیار می کند

 
چیز خور-مسموم شده

 

زود فهم-کسی که زود چیزی را درک می کند

دلبخواه-به اختیار-بدون رعایت رسم و قانون

به درد بخور-مفید-چیز یا کسی که سودمند باشد

 

خُرخُر-آواز نفس شخص خوابیده

دست خر کوتاه-فوضولی موقوف !-دخالت نکن ! دست نزن !

زبان درازی کردن-با گستاخی و بی ادبی خارج از حد خود سخن گفتن
داغ و درفش کردن-مجرمی را برای اقرار کردن داغ کردن

خنک شدن دل-آسایش خاطر پس از گرفتن انتقام

به غوره مویز شدن-آموزش ندیده و بی تجربه ادعا داشتن

 

پُک زدن-هر بار کشیدن سیکار و چپق و از این قبیل با نفس عمیق

چراغ چشمک زن-چراغی که خاموش و روشن می شود
چرند گفتن-نگا. چرند بافتن

افتاده-فروتن-متواضع

تازه عروس-دختری که تازه ازدواج کرده است

خر کسی رفتن-دارای اهمیت و اعتبار بودن

بز خر-کسی که به قصد ارزان خریدن چیزی توی سر جنس می زند

زنده باد-باقی و شاداب و فرخنده باد

تو پوست کسی افتادن-کسی را وسوسه کردن

اول دشت((نزد کسبه) نخستین فروش بامداد)

د ِ-حرفی برای بیان مداومت
از تیپ کسی بودن

پاشنه نخواب-کنایه از مویی که از نیمه ی پشت بریده و سر آن رو به بالا باشد

پس زدن-کنار زدن-دور کردن-نپذیرفتن-رد کردن
بازده-محصولی که انسان یا ماشین در مدتی معین تولید می کند

چراغ باران-چراغانی

 

چراغ پا ایستادن-به انتظار ایستادن

پنبه ی کسی را زدن-کسی را افشا و بی اعتبار کردن

بیرون رفتن-به توالت رفتن

جنگ زرگری-دعوای دروغین-جنگ مصلحتی

دندان-گاز

 

پدر سوختگی-بد سرشتی-زرنگی-رندی

با سر رفتن-کنایه از داشتن نهایت شوق و اشتیاق برای کاری یا چیزی

 

 

در رفتن تلنگ-باد صدادار در کردن-کنایه از ضعیف و ناتوان شدن
دو به هم اندازی-فتنه انگیزی-سخن چینی
چشم به دهان کسی دوختن-مطیع محض کسی بودن

بشور و بپوش-جامه ای که پس از شسته شدن نیازمند اتو شدن نیست

پای خود را جای پای دیگری گذاشتن-از کسی تقلید کردن

دست به ریش کشیدن-با التماس خواهش کردن

آب حیات(عشق و محبت، دهان معشوق)
 

خودشیرینی-خوش رقصی-خود را صمیمی وانمود کردن
پوزه ی کسی را به خاک مالیدن-کسی را شکست دادن
بِبُری-بمیری ! چقدر حرف می زنی !

انسان-آدم خوب و پایبند به اصول اخلاقی

زبان به دهان کسی گذاشتن-به کسی حرف یاد دادن-حرف توی دهان کسی گذاشتن

زدن به سیم آخر-آخرین چاره را به کار بردن حتا اگر به ضرر باشد-خود را به لاقیدی زدن و به عاقبت کار نیاندیشیدن

چادر دَران کردن-از رفتن زن مهمان جلوگیری کردن
چش-چشم
خرافاتی-آن که به خرافات باور دارد-عقب مانده

آب حیات-عشق و محبت-دهان معشوق

تر دماغ-سرحال-شنگول

خواب ماندن-دراز شدن خواب بر خلاف میل و به قراری نرسیدن

در کردن-شلیک کردن-خالی کردن
اجاق کسی کور بودن-نازا بودن-بی فرزند بودن

 

تکلیف شدن-به سن بلوغ رسیدن

استخوان در گلو داشتن-رنج و سختی کشیدن
 

جهود ی-هودی-مقتصد

خبره-ماهر-استاد
دستبرد زدن-دزدیدن-غارت کردن

اخ و تف کردن-آب دهان بیرون افکندن

انگشت بر حرف نهادن(ایراد گرفتن، نکته‌گیری کردن، اعتراض کردن)

از کیسه شدن(هدر شدن، ضرر کردن)

خرده پا-کاسبان جزء و کم سرمایه

دست به عصا راه رفتن-با احتیاط رفتار کردن-بسیار محتاط بودن

پدر سوختگی-بد سرشتی-زرنگی-رندی

خاله سوسکه-دختران خردسالی که ادای زنان بزرگسال را درمی آورند

جمع و جور-منظم و مرتب

جگرک-نگا. جغور بغور

تغ و لغ-چیزی که نظم خود را از دست داده است-سست

 

چنته-خورجین چرمی-فکر-سینه

تاخت زدن-عوض کردن چیزی با چیزی

خاک بر سری-بی آبرویی

دم بازی-چاپلوسی-تملق

خرده کاری-کار جزیی
این تو بمیری از آن تو بمیری‌ها نیست-از این گرفتاری به‌سادگی دفعات پیش رها نمی‌توان شد
با آتش بازی کردن-به کاری پر خطر پرداختن

توالت-مستراح-دستشویی-آرایش-بزک

افتادن به گردن کسی-به کسی تحمیل شدن
چرس رفتن-حشیش کشیدن

راه باز است و جاده دراز-اگر می توانی به قصد خود عمل کن

حرف را خوردن-ناگهان سخن را بریدن و خاموش شدن
آش دهن‌سوز(هر چیز مطلوب و پسندیده)

پیمانکار-آن که مطابق قرارداد انجام کاری را در زمان معین به عهده می گیرد

چشم مالیدن-هوشیار شدن-از غفلت در آمدن

چهار خانه-شطرنجی-خشت خشتی

پَس-ناجور-خراب
دهن کجی کردن-ادا و شکلک در آوردن برای مسخره کردن-بی اعتنایی کردن

 

پیر ِ کفتار-زن سالخورده ی بد اخلاق

رد گم کردن-اثر چیزی یا کاری را از میان بردن-گمراه ساختن-نظر کسی را از چیزی منحرف کردن
زیر بغل کسی هندوانه گذاشتن-کسی را به قصد دریافت چیزی بیش از اندازه ستودن
پیاده بودن در کاری-در کاری ناشی و بی تجربه بودن

تق تق کردن-آواز برخورد پیاپی دو چیز به یکدیگر

تعارف آب حمامی-تعارفی که خرج و مایه ای ندارد

ته جرعه-باقی مانده از نوشیدنی

 

 
 

جُستن-چیز گمشده را یافتن

خاصه فروش-فروشنده ی جنس های مرغوب و برگزیده

روبند شدن-با رودربایستی ناگزیر به انجام کاری شدن

بند و بار-قید های اجتماعی-آداب زندگی

دریدگی-وقاحت-بی شرمی-پر رویی

به یک پول سیاه نیارزیدن- به لعنت خدا نیارزیدن

از خرس مویی کندن-از مردم خسیس چیزی درآوردن-هرچند ناچیز باشد

 

جا نیاوردن-کسی را نشناختن

ته نشست-رسوب

زیرش زدن-زیر چیزی زدن

بامبه-توسری

 

جیب کَن-کسی که کارش اخاذی و تلکه است-کسی که دیگران را می دوشد

دماغ-حال و حوصله-رغبت-علاقه-کبر و خودپسندی-مُف-خلط بینی

پشکل داخل مویز-بی سر و پایی در میان اشخاص دارای عنوان

چل ستون-شبستان مسجد

پخش و پلا-پراکنده-تار و مار

حساب بالا آوردن-بدهکار شدن

خُل و چل-مثل دیوانه ها-ساده لوح

پشم نداشتن کلاه کسی-اعتبار نداشتن-کاری از کسی برنیامدن

 
اخ و تف کردن-آب دهان بیرون افکندن

چراغان شدن-جشن گرفتن
خوراک-مصرف یک دوره ی معین
از چنگ دزد در آمدن و به دام رمال افتادن-از باران به ناودان پناه آوردن

زوزه کشیدن-آواز برآوردن

پولکی بودن-عادت داشتن به گرفتن رشوه-بدون پول کاری را انجام ندادن

ته خانه-لوازم بی مصرف-بقایای اثاث خانه

جیر و ویر-داد و بی داد-سر و صدا-نوعی خوراک که از اسفناج پخته و تخم مرغ می پزند

 
رفتن آن جا که عرب نی انداخت-به جای دور و بی بازگشت رفتن-به وضع ناجوری گرفتار شدن

خایه قوچی-نوعی شیشه ی کوچک بیضی شکل

چوب خط-چوبی که پس از هر بار بردن کالا روی آن خطی می کشیدند تا بعد شمارش کنند
آمد کردن(رخ‌دادن واقعه‌ای خجسته)

پشت بندی کردن-به انتظار غذا چیز مختصری خوردن

رفتگر-سپور-آشغالی

اگر و مگر کردن-شرط و بهانه آوردن
خواب و خوراک-خورد و خواب

حرف کشیدن از کسی-کسی را به سخن گفتن واداشتن

جیش-ادرار در زبان کودکان

 

 

خرده فروش-فروشنده ی اجناس در اندازه های کم

ازرق شامی-اخمو-ترشرو

رگه-طبقه ای از مواد معدنی در درون خاک

زهرمار خوردن-کوفت کردن-خوردن به تحقیر

زه زده-از میدان در رفته-وارفته-بی حال

خاک به سری-همبستری زن با شوهر

پینه-وصله-پوست سخت شده
تعارف دادن-هدیه فرستادن-پیشکش کردن
دل کسی خون بودن-سخت رنجیده بودن-بسیار اندوهناک بودن

خبرکشی کردن-سخن چینی کردن

پاشنه ی دهان را کشیدن-دشنام فراوان دادن

اُرد کسی را خواندن-به حرف کسی گوش کردن-اهمیت دادن

چوق-چوب-تومان

چرب و نرم-غذای پر روغن و خوشمزه-سخن دلنشین-آدم متملق
 

اله و بله-چنین و چنان
 

 
رجز خوانی-لاف زنی-دعوی

جل و پلاس خود را پهن کردن-در جایی اقامت کردن

حق به جانب-دارای ظاهر مظلومانه و دروغین

آب نخوردن چشم(امید نداشتن)

آمد نیامد داشتن(روی دادن واقعه‌ای که احتمال فرخنده و نحس‌بودن هر دو در آن هست)

 

ژست-طرز حرکت و رفتار شخص

دماغ را بالا کشیدن-اظهار نارضایتی کردن

 

پَپِه-بی عرضه-پخمه-بی سر و زبان-خجالتی-ترسو

دسته چاقو نشستن-نشستن روی دو پا و بغل کردن دو رانو-چمباتمه نشستن

بچه باز-مردی که به پسربچگان تمایل جنسی دارد
از منبر پایین آمدن(از پرچانگی دست برداشتن، سخن را به پایان آوردن)

زهکونی زدن-تیپا زدن-اردنگی زدن

از پارو بالا رفتن پول-ثروت بسیار داشتن

 

بد هوا-کسی که به خیال های بلند تر از حد و حق خود افتاده باشد

پا بر جا-ثابت قدم-استوار

پاشنه ترکیده-بی سر و پا-آدم پست

تازه به چهل سالگی رسیدن (اول بلوغ و خوشی)

هرمار-ز درد بی درمان-کوفت

 

الواتی کردن-عیاشی و هرزگی کردن

رای دادن-نظر دادن به انتخاب چیزی یا کسی

خاک به سر شدن-مصیبت زده شدن-داغ دیدن-از فدر و اعتبار افتادن

چندر-رگ و ریشه ی گوشت

 
جنگ حیدری و نعمتی-جنگ میان دو تن یا دو دسته

پیش پیشکی-از پیش

الف به خاک کشیدن(خجالت کشیدن)

 
داد و هوار-داد و فریاد
از اوناش نبودن ( فقط به‌صورت منفی)(از جمله‌ی کسانی نبودن که مخاطب گوینده‌ی جمله را از آنان پنداشته است)

 

 

پول و پله-پول

پر ادعا-متکبر-از خود راضی-قمپز در کن

به درد خوردن-مفید بودن-به کاری آمدن
پر رویی-بی شرمی-وقاحت-دریدگی

اهل عمل(کسی که کم‌تر حرف می‌زند و بیش‌تر عمل می‌کند)

پروار-فربه-چاق

بر پا شدن-ایجاد شدن

از دست کسی در رفتن-کاری را بی‌اختیار و ناخواسته انجام دادن

خیکی-آدم چاق و فربه
پا جای پای کسی گذاشتن-از کسی تقلید و پی روی کردن

پایاپای-خرید کالا با کالا-حساب کردن طلب های خود را به جای وام های گرفته

ریغماسی-ضعیف و مردنی-مریض و کم مقاومت

پر و پا قرص-دارای اعتقاد محکم-استوار

با کسی بحث و مجادله کردن

تو پوزی زدن-تو دهنی زدن-با سخن تندکسی را نا امید کردن

 

خیلی آب خوردن-گران تمام شدن-هزینه ی سنگین داشتن

به امان خدا رها کردن-اصلا به فکر نبودن-فراموش کردن